Alcuni dati sul dialetto albanese di San Marzano di San Giuseppe (TA)

discussi in:

Romano A. (2018). Vitalità dell’alloglossia nelle comunità greca e albanese di Puglia. In: L. Šimičić, I. Škevin & N. Vuletić (a cura di), Le isole linguistiche dell'Adriatico (Atti della Giornata di studio, Università di Zara, Croazia, 14 sett. 2016), 227–258 [ISBN 978-88-255-1623-4, DOI 10.4399/978882551623411]. PDF

[I dati di questo sito sono offerti in formato mp3 a 96 kbps e concessi sotto Licenza Creative Commons NC; è possibile scaricarli e disporne liberamente per scopi di ricerca e/o per impieghi di carattere culturale e divulgativo con l'obbligo di menzionarne sempre la fonte. Qualsiasi abuso è perseguibile per legge.]

01 Inchiesta di C. De Padova 1974:

(cfr. Mancarella, G.B. (1987). “Bilinguismo e diglossia nell’Albania Salentina”. Studi Linguistici Salentini, 15, 69-79). Informatori: Miccoli Pietro 1908 (M), Caiazzo Grazia 1941 (C), Buccoliero P. Salvatore 1911 (B), Margherita Cosima 1929 (MC), Todaro Antonio 1938 (T))

San Marzano di San Giuseppe(TA)

plingonna (M) la formica

plingònnëtë (M) le formiche

ttre plingonna (M)/tre plingonne (C) tre formiche

një mulikkë (C) una mollica, mulikke (M) molliche

mulikkë të bbukës (B, M) mollica di pane

vërdìk(kë)la l'ortica (C)

sangì (C) /shangì(ë) (M) gengiva

sangìa (C) /shangìa (M) la gengiva

shangitë prë pposhtë e atò prë l'l'ar(t)ë (M) gengive di sotto e quelle di sopra

rrë̀̀njëtë 2 (M) radici, një rrënja (C), rrënja (M) la radice

folèa (C) il nido, folèa (M) il nido, foletë (M) nidi, foletë (C) nidi

një ffilë 2 (M) un filo, filë (C) filo, fìl'l'ëtë (M) fili, fìl'l'ërëtë (C) i fili, fìl'l'ërëtë (M) i fili

je' gghjalë (C) /jetë gghjalë (M) è vivo

jèsënghjë gghjalë (C) /jèsënghjë gghjalë (M) sono vivi

gghjalle (M) viva, jetë gghjalë (C) è viva

gghjalle (M) vive, jèsënë gghjalë (M) /jèsënë gghjalë (C) sono vive

nìssëni (M) partiamo, nisë (M) partire, katë nisë 2 (C) devo partire, katë nisë i ppari (M) devo partire prima

u jamë i ppari /u jamë i ppari (C) io sono il primo

të ppàrëtë 2 (M) i primi

e ppària (M) la prima

të pparëtë (C) /të ppàrëtë (M) le prime

gl'ëmbë /gl'ëmbë (M) spina, grë̀̀mbëtë spine, grëmbi (M) /grëmbi (C) spino, grë̀̀mbëtë shum (M) molti spini

pul'l'ë (M) gallina, pulla (C) la gallina, një pul'l'ë (M) una gallina, tre pulle (C) tre galline

afrë (M) vicino, mafrë (C) /mafrë (M) più vicino, më afrë (M)

l'l'al'l'a (M) zio, ungl'i (M), ùngl'jëtë (M), enta (M) la zia, entë (C) zia, èntëtë (M) /të më entë (C) zie [të më ml'l'e? (M) gli zii]

vreshtë (M) vigna, vreshta (M) la vigna, vrèshtëtë (M) le vigne

cchjupp (C) pigna, cchjùppëtë (M) pigne, frutio(?) të cchjùppëtë (M) pinolo (frutto delle pigne)

shimja (C) la scimmia, ishtë e lligë shi një shimjë (M) è brutta come una scimmia [tinjë(?), viënë ttinja e nżiërë glóne (M)]

karkalletsë (C) /karkalletsë (M) grillo, karkalletsi (M) il grillo, karkallètsëtë (M) i grilli

dekanìsërë (M) /dekanìsërë (C) fritto, patanë dekanìsërë (C) patate fritte, dekanìsërë (M) fritte

bbirë (M) figlio, i bbiri (M) il figlio, të bbirrtë (M) il figlio, e bbil'l'a (M) la figlia, të bbirrtë (C) le figlie, bbirrte (M) figlie

kunigghji (B) il coniglio

gl'ishtë (M) dito

famil'l'ë (B) famiglia, ndë një famil'l'ë jemmi (C) nella mia famiglia, ndë shtëpì mmë (M) in casa mia

kramenjë (C) /kramenjë (M) gramigna

u ka vëngionnë (C) /u ka vëngionnë (M) devo vincere

u zbardë (MC) io imbianco, u ka nghjenni chju bbankë (C) devo tingere questo tavolo

gl'uka (B) lingua

kam ettjë (C) ho sete

shokë (M) vedo, aì katë shoki (M) deve vedere

pèppëri (M) pepe, tiaulicchji (MC) /tiaulicchji (M) il peperone

pi(ji) () bere, ka' ppinji (C) dobbiamo bere, dua ppinjë (M) voglio bere

bbora (M) la neve

darda (M) la pera, dàrdëtë (M) peri, llis(si) ddàrdëtë pero [albero (quercia) di pere]

i zzezi (M) nero

pl'otë pieno

cchjimma (M) il pelo, i ndaarë (M) bello leeshtrë (C) capelli (leshtrë (B) capelli), cchjìmmëtë (M) peli

të trashë (M) il grosso (semola), mìërëtë (M) farina, të trashë (M) la grossa

gruvja (M) femmina, tre ggra (M) tre femmine

giorni della settimana:

e pparja të jàvësë (M) la prima della settimana = lunëdìa (MC),

dì të jàvësë (M) seconda della settimana = martrëdìa (MC),

ttre të jàvësë (M, C) terza della settimana = mjerkulëdìa (MC),

katrë të jàvësë (M) quarta della settimana = shuvëdìa (MC),

pesë të jàvësë (M) quinta della settimana = vjendrëdìa (MC),

ghjashtë të jàvësë (M) sesta della settimana = sàbbëtë (MC),

të ddjeli (MC), të ddjeli (C), të ddjeli (M)

vittri (C, M) vetro, ttre vittri (C) tre vetri

sicchji (C, M) secchio, ttre ssìcchjive (C) tre secchi

veshi (C) l'orecchio, vèshërëtë (M, C) orecchi

verdi (MC, M) verde

friddu (C) freddo, një kkàmbërë shumë friddu (C) /një kkàmbërë shumë friddu (M) una stanza molto fredda

shtrëngo(j) (C, M) stringere, shtrëngonni (MC) stringiamo, ka' shtrëngoj (MC) deve stringere

jetta (MC), njetta (MC), jettë (M) (la) treccia

dru (M) legno, shtòtsëtë (C) ciocchi, një shtotsë (M) un ciocco, një shtashellë (M) un ramo(?)

penna (M) la penna

llèshtërë (MC) /lèshtërë (M) capelli

peshku (MC, M) il pesce, pèshkëtë (M) pesci

kanishtrë (MC, M) cesto, një shportë (M), një kofinnë (MC, M), ishtë e kkòfënë (C)

krishtë (MC) /grishtë (C) cresta

mièshtra (MC, C) la maestra, mièshtrë (C) maestro/maestra

krapièttu (T, MC) il capretto

i thatë (M) /i ssatë (C) secco

dilla (MC) la cera

brë̀̀mbëtë (M, C) sera

ttwekku (MC) la tela, argalìa (MC) il telaio

karpò të setë (M) stoffa di seta

rritta (M, MC) rete, rrittënë (MC) rete da pesca

uf... uthula (MC) l'aceto

tèbbulë (C) debole, një kkashë ndoshë (M) non ho forza

putèa (MC, M), bbazzarri (M) il negozio

vëletë (C) velo, veli (MC, C) veli i bbardë (MC) il velo bianco

mùë (M) mese, mùëtë (M) mesi

mesi dell anno (MC):

shënnari

...ari

mar(t)si

aprilë

mashi

mjessë

lera

santamarìa

sëttembri

...

onjissantu

natalë

katundë (C) paese kachjë katunde (C) tanti paesi

klisha (M, C) chiesa klishëtë (M, C) le chiese

kwaremma (MC, M) quaresima

i të̀̀ndërë (M) genero, të̀̀ndërëtë (M) i generi

rrit (M) crescere

lammjë (C, M) tetto, lammjëtë (M) tetti

kkëmbë (M) piede, kkëmbëtë (M) i piedi

guri (MC) la pietra, gurëtë (M) pietre

tjet (M) 10, një mmë tjet (M) 11, di mmë tjet (M) 12, tre mmë tjet (M) 13, gjashtë mmë tjet (M) 16, pesë mmë tjet (M) 15

mjartë (MC) /mjart (M) miele

prapa (MC, M) dietro

mba (MC, C) tenere, kam uria (C) ho fame

aì erdi ndë mua (M) lui venne da me

fjeni (MC) fieno, fjeni të cciùccërëvë (M) fieno degli asini

dìe (M) ieri, diemënat (M) ierimattina, diembërë̀̀mbë (M) ierisera

sot (M) oggi, somënat (M) stamane, sonte (M) stasera

nesr (M) domani, nesmënat (M) domanimattina, nesërëmëmbrëm(b)ë (M) domanisera

pasënesëmenat (M) dopodomani

një ddizë (C, M) avantieri

shtrattë (M, MC) letto

ghjëm() (MC) mezzo, ghjë̀̀mësë k(k)ilë (M) mezzochilo

mirë (MC, M) /[mëmmirë (C)] meglio, jesë më mirë (MC, C, M) sto meglio

jesë të mmë lligë (C) /jesë më lligë (M) sto peggio

pl'akë (M) vecchio

spicchjarë (MC) specchio, dritta (M) la luce

mèruli (?) merlo

një kkrimbë (M) un verme, krìmbëtë (M) vermi

dimri (M) inverno, motti dìmbrëti (MC, M) tempo d'inverno

bbari (C, M) l'erba

haprë (M) aperto

theu (M) terra [...]

fierri (MC) il ferro, hekkuri (M) il ferro

ghjiòsëtë (MC) /giòsëtë (M) gelsi

llekùra (M, C) la pelle

i ndarë (C) / i ndaarë (M) bello [...]

cchjènghjëri (C) /cchjènghjëri (M) l'agnello

tru (M, C) cervello, aì nghj() ka fare tru (C, M, MC) lui non ha cervello

hikka (C, M) il coltello

vakka (C) /vaccinnë (MC) /l'l'opë (B) vacca/vitello


02- 2a p. inchiesta di C. De Padova (1974)

(cfr. Mancarella, G.B. (1987). “Bilinguismo e diglossia nell’Albania Salentina”. Studi Linguistici Salentini, 15, 69-79). Informatori: Miccoli Pietro 1908 (M), Caiazzo Grazia 1941 (C), Buccoliero P. Salvatore 1911 (B), Margherita Cosima 1929 (MC), Todaro Antonio 1938 (T))

kanżirri (M) /ciucci (C) l'asino

hë̀̀nna (C, M) la luna

jumarë (B, M) fiume

ttubbi (MC, C) il lume

fumë (MC, B) fumo

një (MC, C, M) uno

njorì (M) nessuno

senzë dë hai (M) senza mangiare, ddashunë (C, M) digiuno

mjessi (MC) giugno

arë (MC) oro, ari (M) l'oro

[…] taffa (MC, M) l'alloro

ppàppëra (MC,C, M) oca

(i) ccentrë (C)/centrë (M) chiodo [cëntrunë (MC)]

një ppunnë (C, M) una cosa

fjallë (M, C) parola

kra(a)pë (MC, M) capra

cchjùppëtë (C, M, B) pioppi

cchjumbë (MC, M) piombo

bbje shi (M) piove, nghjë bbje më shi (M) non piove più [ka skàmpurë (MC)]

hul'l'u (MC) piegar(si) per terra, juttëkoj (M) piegar(si) di lato, misangonnë (C, MC) piegare (lenzuola)

shtella (MC, C) la stella

një mashjarë (MC, C, M) una strega

spëlò(j) (C, MC) sfilare

bbuttò(j) (MC, B) soffiare [bbuttònë (M) (lui) soffia]

strigghjò(në) (C, M) strigliare/(lui) striglia

vartë (C, M) /val'ë (M, B) olio

hanë (B) mangia, hammi (B) mangiamo, katë haj (C, B) deve mangiare

kumendi (MC, B, C) il convento

nventò(j) (MC) inventare, nventònë (B) inventa, ka nventòj (B) deve inventare

u nghj shokë (B) non ci vedo

mbuti (B, MC, C) l'imbuto

shdanga (MC) stanga, shdanga të traìnë (C) stanga del traino

i (g)ghjatë (MC, B) lungo

filingòu (B/T) il fringuello

mièlë (MC) mungere

àngëlë (M, T) angelo

ljè(j) (MC, T) /nghjè(j) (T) ungere

shungiò(j) (C, T) congiungere

hia (MC, B) la cenere

rizzi (C)/ricci (M) il riccio, rizzi ka ddeti (T) ricci di mare, rizzi ka teu (B, T) ricci di terra

ki bbessë (MC, T) credere

sangunatsu (MC, C) sanguinaccio, ghjakku zieri (T, M) sangue cottto

fletë (T, C, M) foglia

ka vvjeljimë (C, T, MC) dobbiamo vendemmiare, ka vvjeli (T) devi vendemmiare

peshku sseppja (T) la seppia

llë̀̀mba (MC, T, M) l'aia

shol'l'ë (MC, T) cuoio (con l')

ddjeg (C, M) /ddjèkurë (T) bruciare

nnegghja (M, C) la nebbia

(l)umafoku (C, M) (il) fiammifero

nakkë (MC) culla, nakka (C, M) la culla

rrënalë (MC, T) vaso da notte

ku bbenjë ffinjë (C) fare il bucato, ffinja (B, T) il bucato

mandilë (MC, C) grembiule

mutandë (C, MC, T) mutande

mappinë (C) /mappin(n)ë (M) tovagliolo

kërpë̀̀rë (C, T) ago

vangarieli (C, M) il mento

tëshëtunë (C) pollice

tëddëkoj (C, T) solleticare

ucerneddë (MC, T) /lucëkulë (M, T) lucciola

tiaulicchji (MC, T) il pipistrello

pëtsichjangë (T, C) lombrico

[…] rrùfulë (M) russamento

ssugghjë (T) lesina

kattivë (MC, C) vedovo

kattivja (MC) vedova

l'l'eprë (T, C) lepre


03- Inchiesta A. Romano (2004)

Informatori: Salvatore Greco (G), Pietro Zaccaria (Z)

dorë (G) 'mano', dorë / dora (Z)

detë (G) 'mare', detë / deti (Z)

shummë (G, Z) 'molto'

pakë (G) 'poco', pakë (Z)

pështannë (G, Z) 'poi'

dilla (G) 'la cera', dillë / dilla (Z)

u vette (G, Z) 'io vado'

u shkonjë (G, Z) 'io passo'

ti shkonjë (G) 'tu passavi'

u shkonja (G, Z) 'io passavo'

u katëvette (G) 'io me ne vado', u vette (Z)

(k)unazë (G) 'anello', kunazë / kunaza (Z)

cerkjunni (G) 'il cerchione', cerkjunni (Z)

u vinje 'io vengo' (G), u vinje (Z)

era (G) 'vento', erë / era (Z)

bbarku (G) 'il ventre', bbarkë / bbarku (Z)

kra+ krimbi (G) 'il verme', krimbë / krimbi (Z)

turpi (G) 'la vergogna', turpë / turpi (Z)

venna (G, Z) 'la vena'

kragu (G) 'il braccio', krakë / kraku (Z)

grikkë (G) 'bocca', grikkë / grikka (Z)

një bbollë (G) 'una bolla'

ari (G) 'l'oro', arë / ari (Z)

farfalla (G) 'la farfalla', farfallë / farfalla (Z)

vulonë (G, Z) 'volare'

u vulonjë (G, Z) 'io volo'

u ddua (G, Z) 'io voglio'

ti ddo (G, Z) 'tu vuoi'

aì ddo (Z) 'lui vuole ''

ne (G, Z) dduammi 'noi vogliamo'

ìu dduanni (G, Z) 'voi volete'

atò dduànnjënë (G, Z) 'loro vogliono'

vanjunnjë (G) 'ragazza', një vaz (Z) 'una ragazza'

vanjunni o vanjunnia (G) 'il ragazzo' o 'la ragazza'

djale (Z) 'ragazzo'

l'l'uzza (G) 'amido', l'l'uzzë / l'l'uzza (Z)

bbënjë (G, Z) 'faccio'

mièlëtë (G) 'farine', mielë / miela (Z) 'farina / la farina'

një shtreghë (G, Z) 'una strega'

fèkutu (G) 'il fegato', fèkëtu (Z)

dderprë 'volpe' (Z) [llepprë 'lepre' (G)]

zë (G) 'voce', zë / zëu (Z)

ghjel'l'ë / ghjel'l'a (Z) '(la) vita' [gghjalë 'vivo' (G)]

u rronjë (G, Z) 'io vivo'

zoku (G) 'l'uccello', zokë / zoku (Z)

zòkëtë (G) 'uccelli', zokëtë (Z)

u vrasë (G, Z) 'io uccido'

imë nànnëlë (G) 'mia nonna', nànnëlë / nànnël'a (Z)

nànnëli (G) 'il nonno', nànnëlë / nànnëli (Z)

imë nipë (G) 'nipote (m.)', imë nipë / nipë (Z)

mbes (G) 'nipote (f.)', mbes(së) / mbessa (Z)

ar (G) 'noce', arrë / arra (Z)

nnuti (G) 'il nodo', nnutë / nnuti (Z)

ungl'i (G) 'lo zio' (2)

u llenjë (G, Z) 'io nasco'

ti llenë (G, Z) 'tu nasci'

u ddesë (G, Z) 'io muoio'

një mmiz (Z) 'una mosca', mmizza (G) 'la mosca'

shèrkulë (G) 'mondo', shèkkulë / shèkkuli (Z)

dell'ë (G) 'pecora', del'l'ë / del'l'a (Z)

llisë (G) 'albero', llisë /llissi (Z)

krippa (G) 'il sale', krip / krippa (Z)

dièlë (G) 'sole', dièlë / dièli (Z)

màccia (G) 'la gatta', macc' / màccia (Z), macci (Z) 'il gatto'

chjatrorë (Z) 'gelo, brina' [ggelaturë (G)]

cimèllëtë 'gemelli'

ulà (G, Z) 'fratello'

mòttërë (G) 'sorella', mottrë (Z)

hënna (G) 'luna', hënnë / hënna (Z)

lluttë (G) 'lutto', lluttë / llutti (Z)

dritta (G) 'la luce', drittë / dritta (Z)

tèu (G) 'la terra', tè / tèu (Z)

i kkuchji (G) 'rosso', i kkuchjë (Z)

krìa (G) 'la testa', krì / krìa (Z)

mìu (G) 'il topo', mì / mìu (Z)

shtëpìa (G) 'la casa', shtëpì / shtëpìa (Z)

libbri (G) 'il libro', libbrë / libbri (Z)

ghjakku (G) 'il sangue', ghjakë / gghjakku (Z)

shìu (G) 'la pioggia', shì / shìu (Z)

pippa (G) 'la pipa', pippë / ppippa (Z)

ufflë (G) 'aceto', ufflë / uffla (Z)

vartë (G) 'gli oli (=olio)', valë / vartë (Z) 'olio / oli'

ulìnjëtë (G) 'olive', ulinjë / ulìnjëtë (Z) 'oliva / olive'

një ppallë (G, Z) 'una palla'

kushëlonë (G, Z) 'parlare'

u kushëlonjë (G, Z) 'io parlo'

shtel'l'a (G) 'la stella', shtel'l'ë (Z)

u nisë (G, Z) 'io parto'

u ppjerë (G, Z) 'io torno'

l'l'oppë / l'l'oppa (Z) 'vacca,la vacca'

l'l'appattë (Z, G) 'pala', l'l'appatta (Z)

utë (Z, G) 'gomito', utë / uti (Z)

surdatti (G) 'il soldato', surdatë / surdatti (Z)

e rè (G, Z) 'nuova'

i rè (G, Z) 'nuovo'

nùvula (G) 'nuvola', nul'l'ë (Z)

u (k)a bbjèttërë vèduvu (G) 'è rimasto vedovo'

fjumi (G) 'il fiume', fjum(ë) (Z) 'fiume'

gl'unjë (G) 'ginocchio’, gl'unjë / gl'unji (Z)

ssabbja (G) 'la sabbia', ssabbjë / ssabbja (Z)

u jesë (G) 'io sto', u jesë (Z) / u jesë ndë mesë (Z) 'io sto in mezzo(?)'

rrë̀̀njëtë (Z, G) 'radici'

u ka shkul'ëmë një llisë (G) '() spiantare un albero', u shkul'ë një llisë (Z) 'io spianto un albero'

wardianni (G) 'il guardiano', wardiannë / wardianni (Z)

u llosë (G) 'io gioco', u l'l'osë (Z)

një ndarë shweke (G) 'un bel gioco', shwekë (Z) 'gioco (m.)

lampadinna (G) 'la lampadina', lampadinnë / lampadinna (G)

vanjunni (G) 'bambino', djalë / djalli (Z)

kannë (G) 'canna', kkèmbëlë / një kkèmbëlë (Z) '(una) canna', kàmbuli (G)

një hel'e bbuk(k) (G, Z) 'una fetta di pane'

u hipë (G, Z) 'io salgo'

u rrusë (G, Z) 'io scendo'

u ngrinjë (G, Z) 'io alzo'

u bbashonjë (G, Z) 'io abbasso'

u aumentonjë (G) 'io aumento', u rritë (Z) '= io (ac)cresco'

u dëmënuonjë (G, Z) 'io diminuisco'

shocchji (G) 'il marito', shochjë / shocchji (Z)

(e) shocchja 'la moglie', shochjë / shocchja (Z)

tatta (G) 'padre', jatti (Z) 'il padre'

më̀̀mmë (G) 'mia madre', jë̀̀ma (Z) 'la madre', mmë̀̀mmë (Z)

më̀̀mma e tatta (G, Z) 'la mamma e il papà'

kkimmi(?) urjë (G) 'avete fame', u kkam urjë (G, Z) 'ho fame'

u bbenjë (G) 'io faccio', u bbë̀̀një (Z)

fièrrë (G) 'ferro', fièrrë / fièrri (Z)

udda (G) 'la strada', uddë / udda (Z)